تاثیر فیزیوتراپی در توانبخشی بعد از عمل تعویض مفصل زانو (آتروپلاستی)

جراحی تعویض کامل مفصل (TKR) انجام می‌شود زمانی که آرتروز شدید منجر به درد زانو، کاهش دامنه حرکت و مشکلات در راه رفتن می‌شود. این جراحی توسط متخصصان انجام می‌شود، اما اتمام آن در اتاق عمل به پایان نمی‌رسد. فیزیوتراپی نقش بسیار مهمی در نتیجه کلی عمل، عملکرد نهایی و رضایت بیمار دارد. اگر بیمار استقامت کافی و دامنه حرکت لازم برای توانبخشی را نداشته باشد، از نتایج جراحی راضی نخواهد بود. توانبخشی بعد از تعویض زانو به اهداف متعددی پیروی می‌کند.

نکته اول و مهمترین نکته این است که توانبخشی برای پیشگیری از عوارض پس از جراحی مانند ترومبوز عمیق سیاهرگی، زخم بستر به علت نداشتن تحرک و خطر آمبولی ریه بسیار ضروری است. تمرین درمانی نیز برای افزایش دامنه حرکت بیمار تا حد امکان و بهبود توان و عملکرد، ضروری است. فیزیوتراپی به بیمار کمک می‌کند بتواند راه برود، در حالی که زانو تا رسیدن به بهبود کامل قادر به تحمل وزن سنگین نیست.

بیشتر بیماران پس از جراحی TKR برای مدت یک یا چند هفته به کمک ابزارهایی مانند عصا یا واکر برای راه رفتن نیاز دارند.

زمانبندی فیزیوتراپی بعد از عمل تعویض مفصل زانو

اگر عمل تعویض کامل مفصل را انجام داده‌اید یا قرار است تحت جراحی قرار بگیرید، می‌توانید از مزایای فیزیوتراپی بعد از عمل بهره بگیرید. فیزیوتراپی به شما کمک می‌کند توانایی راه رفتن را به دست بیاورید. توان بخشی پس از جراحی تعویض مفصل زانو، نقش مهمی در راه رفتن و بازگشت بیمار به زندگی عادی ایفا می‌کند. مراقبت از بیمار در این دوران برای تسریع بهبود و موفقیت طی عمل ضروری است. می‌توان فیزیوتراپی را در دو مرحله انجام داد.

مرحله اول بهبودی

مراحل بستری و توان‌بخشی بعد از جراحی تعویض کامل مفصل زانو متفاوت بوده و بستگی به شرایط هر بیمار دارد. اما به طور کلی، پس از انجام جراحی، بیماران معمولاً برای یک مدت زمانی در بیمارستان بستری می‌شوند. این بازه زمانی معمولاً بین یک تا سه روز است، مگر اینکه فاکتورهای خاصی مانند عفونت وجود داشته باشد که باعث افزایش مدت بستری می‌شود.

بیمارانی که هنوز بهبود کافی نیافته‌اند تا بتوانند به خانه برگردند، به واحد توان‌بخشی ارجاع داده می‌شوند. در این مرحله از بهبود، بیماران روزانه به فیزیوتراپی می‌پردازند تا به تدریج قدرت و استقلال خود را بهبود بخشند تا بتوانند به خانه برگردند. معمولاً در این مرحله، بیماران به مدت حدود یک تا چهار هفته در بخش توان‌بخشی بستری می‌شوند.

با اتمام مدت بستری در واحد توان‌بخشی، بسیاری از بیماران می‌توانند به طور مستقیم از بیمارستان مرخص شوند. با بازگشت به خانه، بیماران معمولاً به مدت چند هفته به درمان خانگی نیاز دارند تا بتوانند بهبود خود را ادامه دهند. این درمان‌های خانگی شامل تمرینات و رژیم‌های خاصی است که به بیماران کمک می‌کند در فرایند بهبودی سرپایی شرکت کنند.

مشترک بین این مراحل بستری و توان‌بخشی بعد از جراحی تعویض مفصل زانو، نیاز به زمان و تلاش بیمار برای بهبود است. هر فرد بسته به شرایط شخصی خود و نیازهای پزشکی خود ممکن است زمان بیشتر یا کمتری در هر مرحله بستری یا توان‌بخشی نیاز داشته باشد. برای بهره‌برداری کامل از عمل جراحی و بهبودی، مهم است که بیماران همراهی و راهنمایی مناسب از طرف تیم درمانی دریافت کنند.

مرحله بهبود دائم

پس از شروع فیزیوتراپی معمولا افراد هفته‌ای یک تا سه مرحله تحت درمان قرار می‌گیرند. به طور کلی، بیماری که جراحی تعویض مفصل انجام می‌دهد حدود ۶ تا ۱۲ هفته تحت درمان فیزیوتراپی قرار می‌گیرد. بیشترین میزان بهبودی، کاهش درد‌‌‌، بازگشت عملکرد طبیعی در سه ماه اول پس از جراحی حاصل می‌شود و معمولاً تا یک سال پس از جراحی، فرآیند بهبود ادامه می‌یابد. این بازه زمانی بر اساس عوامل مختلف، متغیر است. به طور کلی طول درمان و بهبودی پس از عمل در بیمارانی که قبل از عمل تعویض مفصل، دامنه حرکات محدودی داشته‌اند، طولانی‌تر خواهد بود.

ورزش های مهم برای توانبخشی بعد از تعویض زانو

برخی از ورزش ها بعد از عمل تعویض مفصل  برای افزایش تعادل، افزایش قدرت و دامنه حرکت به بیمار پیشنهاد می شوند.  برخی از ورزش های مفید که عموماً دکتر به بیماران بعد از عمل توصیه می کند عبارت اند از:

پمپ‌های قوزک پا

تورم و آماس روزانه پس از جراحی تعویض مفصل زانو بسیار شایع است و نیروی جاذبه و وضعیت بیمار باعث تورم قوزک و قسمت پایین ساق می‌شود. هنگامی که عضلات منقبض می‌شوند برای پمپاژ خون و خارج کردن مایع از محل، به عروق قسمت پایین ساق فشار وارد می‌کنند. انجام پمپ‌های قوزک پا پس از جراحی مفصل توصیه می‌شود. پزشک این تمرینات را به بیمار یاد می‌دهد و از او می خواهد در اتاق ریکاوری شروع به انجام این تمرینات نماید. باید بالا و پایین بردن پنجه (مانند فشار دادن پدال گاز) که با منقبض کردن عضلات ساق انجام می‌شود حدود دو تا سه دقیقه طول بکشد. بیمار تمرینات پمپ پا را در کل دوره فیزیوتراپی خود انجام می‌دهد و این امر تا زمانی ادامه می‌یابد که بیمار به طور کامل بهبود یابد و تورم قوزک و قسمت پایین ساق پای او از بین برود.

لغزاندن پاشنه

لغزاندن پاشنه با هدف بازیابی توانایی چرخش زانو انجام می‌شود. پس از جراحی مفصل زانو، برخی از عضلات نسبت به سایرین بیشتر تحلیل می‌روند. لغزاندن پاشنه به کمک یک طناب کشی، حوله، یا کمربند و با استفاده از قدرت عضلات بیمار انجام می‌شود. بیمار باید کف پای خود را در وسط طناب قرار دهد، سپس انتهای آنها را با دست نگه دارد. در حالی که زانوی خود را خم می‌کند به آرامی طناب را بکشد تا کشیدگی عضلات خود را احساس کند. در انجام این تمرین نباید زیاده روی کند تا به نقطه درد برسد، بلکه باید کاملاً احتیاط کند تا به بافت ها و مفصل تعویض شده آسیبی نرسد. بیمار باید به مدت ۱۰ ثانیه در این حالت باقی بماند سپس استراحت کند. بیمار باید ده بار این تمرین را انجام دهد.

لغزاندن عضلات چهار سر ران

عضلات چهار سر ران برای حفظ استقامت و قدرت زانو اهمیت بسیار زیادی دارند. پس از جراحی تعویض مفصل زانو، بازیابی قدرت و عملکرد عضلات چهار سر ران اهمیت بسیار زیادی دارد تا بتواند فعالیت‌های روزمره خود را مجددا آغاز کند. بیمار باید در حالت نشسته یا درازکش، عضلات چهار سر ران خود را منقبض کند و سعی نماید زانویش را صاف نگه دارد. در ابتدای کار، زانو توانایی و قدرت چندانی ندارد، اما بیمار باید بتواند انقباض عضلات خود را مشاهده و یا احساس کند. بدین منظور باید بیمار به مدت ۵ ثانیه عضلات خود را منقبض کند سپس به طور کامل آنها را شل کند. این تمرین در سه دوره که هر دوره شامل ده مرحله تکرار است و با پنج دوره که هر دوره شامل ده مرحله راه رفتن است خاتمه می‌یابد، انجام می‌شود. بیمار هنگامی که درصدد تقویت عضلات چهار سر ران خود قادر خواهد بود پاشنه‌اش را بلند کند.

بلند کردن پا به صورت صاف

تمرینات پس از جراحی تعویض مفصل زانو برای تقویت عضلات چهار سر ران و بهبود حرکت زانو بسیار مهم است. در این تمرینات، هدف اصلی بلند کردن پا و حفظ آن در جهت صاف به منظور استحکام‌بخشی عضلات است. در زیر توضیحی در مورد یکی از تمرینات معمول بعد از جراحی تعویض مفصل زانو آورده شده است:

• دراز کشیدن به پشت: بیمار باید به پشت دراز کشیده شود و پای جراحی شده خود را دراز کند، در حالی که پای دیگر خم شده است.
• چرخاندن پای جراحی شده: سپس، بیمار باید با آرامش پای جراحی شده خود را چرخانده و تمرینات مربوط به چهار سر ران را شروع کند. این تمرینات می‌تواند شامل انقباض و تمدد عضلات چهار سر ران باشد.
• بلند کردن پا: سپس، بیمار باید پای خود را به آرامی حدود ۶ اینچ از زمین بلند کند و سپس آن را به آرامی پایین بیاورد. این تمرین را باید چهار بار تکرار کند.
• تعداد ورزش: بیمار باید در طول سه دوره، که هر کدام شامل شش تا ده بار تکرار است، تمرین کند. این به مجموعه‌ای از سه تا چهار روز پس از جراحی بستگی دارد.
• افزایش میزان تمرین: پس از اینکه قدرت زانوی بیمار افزایش یافت، می‌توان تعداد دفعات تمرین را افزایش داد یا در صورت اجازه پزشک، از وزنه استفاده کرد.

توجه داشته باشید که تمرینات بعد از جراحی تعویض مفصل زانو باید تحت نظارت پزشک و فیزیوتراپیست انجام شود. آنها می‌توانند برنامه تمرینی مناسب برای شما تعیین کنند و در صورت نیاز تغییرات لازم را اعمال کنند. همچنین حتماً قبل از شروع هر برنامه تمرینی، با پزشک خود مشورت کنید تا بتوانید با توجه به شرایط شخصی خود بهبودی مناسب را تجربه کنید.